با پایان جنگ دوم قره باغ، معادلات قفقاز جنوبی به دلیل رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پیچیده‌تر شده و در چنین شرایطی ادعای روسیه برای کنترل کریدور زنگور رو به کاهش است. این ادعا که تهران با آن مخالفت کرد، ناظران را بر آن داشت تا درباره آینده رقابت ژئوپلیتیکی میان ایران از یک سو و روسیه، آذربایجان و ترکیه از سوی دیگر هشدار دهند.
شورای امور بین الملل روسیه یادداشتی منتشر کرد که در آن مدعی شد: موضع مقامات روسیه در مورد کریدور زنگزور نشان دهنده نارضایتی تهران از مسکو در رابطه با پروژه اتصال منطقه آذربایجان نخجوان به آذربایجان واقعی از طریق خاک ارمنستان است. به گفته این آژانس اطلاعاتی، تهران بر یکی از مفاد قراردادهای بین‌المللی که ارمنستان با روسیه و آذربایجان امضا کرد که به جنگ دوم قره باغ در اواخر سال 2020 پایان داد، تمرکز کرد و تعاملاتی مانند رزمایش مشترک بین واشنگتن و ایروان در نظر گرفته نشد. فعالیت های نظارتی انجام شده توسط غرب در ارمنستان (طبق این ادعا) به صورت رنگی.
شهر زنگور چه اهمیتی برای ایران دارد؟
به گفته این موسسه مطالعاتی، رسانه های ایرانی در مورد خطراتی که تهران در صورت اجرای این پروژه و باز شدن این کریدور با آن مواجه خواهد شد، گفتگو کردند. بر اساس استدلال تحلیلگران ایرانی، با از دست دادن ادعایی زنگزور، ایران مزیت استراتژیک خود را در روابط ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی از دست خواهد داد و برای رسیدن به کشورهای اروپایی به ترکیه و آذربایجان وابسته خواهد بود. آذربایجان در گذشته برای تامین کالا و گاز منطقه خودمختار نخجوان که بین ایران، ارمنستان و ترکیه قرار دارد، به حریم هوایی و خاک ایران متکی بوده است. با این حال، نزدیکی ترکیه به ساخت یک خط لوله گاز جدید برای تامین نفت نخجوان به این معنی است که این اهمیت ژئوپلیتیکی برای آذربایجان کمرنگ شده است. (حازم) علاوه بر این، انتظار می رود پویایی روابط دوجانبه به نفع باکو تغییر کند. به گفته ناظران، برخی از نگرانی های ایران در مورد کریدور زنگور، به ویژه از دست دادن نفوذ آن در برابر آذربایجان و ترکیه، ممکن است موجه باشد. با این حال، این موضوع باید در یک چارچوب گسترده منطقه ای بررسی شود. نکته ای که باید در نظر داشت (گویا) این است که کریدور زنگزور تحت نظارت و کنترل روسیه خواهد بود، به ویژه با توجه به همکاری های امنیتی طولانی مدت تهران و مسکو. مرزبانان روسی ده ها سال است که در امتداد مرز ایران و ارمنستان مستقر هستند و به گفته این سازمان رسانه ای، این حضور هیچ گاه تهدیدی برای امنیت ایران نبوده است. تهران ممکن است از موضوع کریدور زنگزور به عنوان بهانه ای برای ابراز نارضایتی خود از روسیه در مورد مسائل غیرمرتبط با قفقاز استفاده کند. (تاکید من)
معادلات قفقاز پیچیده تر می شود!
به گفته شورای امور بین الملل، قفقاز جنوبی میدان نبرد قدرت های بین المللی رقیب مانند روسیه، ترکیه و غرب است. با توجه به نزدیکی جغرافیایی و تاریخ پیچیده این منطقه، منافع ملی، قومی و ژئوپلیتیکی قفقاز ممکن است گاهی با منافع ایران در تضاد باشد و محاسبات را پیچیده‌تر کند. این وضعیت در پی تلاش ایران برای افزایش نفوذ خود علیه ترکیه در آذربایجان است. به گفته این سرویس اطلاعاتی، روسیه نیز نقش مهمی در حفظ توازن قدرت منطقه ای دارد و همین مقوله باعث شد تهران و مسکو در بسیاری از مسائل به توافق برسند. ایران در تدوین سیاست خارجی خود در برخورد با همسایه نزدیک خود یعنی قفقاز جنوبی با چالش هایی مواجه است و باید از منافع متضاد خود آگاه باشد. از یک سو، هدف تهران افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در منطقه است، اما تحریم های بین المللی توانایی این بازیگر را برای این کار محدود می کند. از سوی دیگر، ایران تلاش می کند روابط خود با ارمنستان را متعادل کند و از تشدید تنش با آذربایجان در میان تنش های منطقه ای، چالش های درهم تنیده و نفوذ فزاینده اسرائیل اجتناب کند. در عین حال اسرائیل تلاش می کند روابط خود را با آذربایجان به ویژه در زمینه همکاری های نظامی و اطلاعاتی تقویت کند.
ایران در میانه شراکت آذربایجان و روسیه قرار دارد
مؤسسه مطالعات در ادامه این ادعا می‌گوید که ایران در مشارکت قوی روسیه و آذربایجان با چالش مواجه است، زیرا مسکو حامی نظامی و اقتصادی باکو است و به گفته ناظران، این بیانیه فضای مانور ایران را محدود می‌کند. ترکیه همچنین با حمایت از آذربایجان، تقویت روابط با گرجستان و گسترش نفوذ خود در منطقه، رقیب ایران محسوب می شود. علاوه بر این، همکاری سه جانبه باکو، آنکارا و تفلیس در زمینه انرژی و سایر بخش‌ها، تنش‌های منطقه‌ای را تشدید می‌کند و تلاش‌های ایران برای دستیابی به اهداف خود را پیچیده‌تر می‌کند. شورای امور بین الملل روسیه در ادامه این یادداشت مدعی شده است که ایران در حالی که روابط قوی با ارمنستان دارد، هنوز نتوانسته آذربایجان را وارد حوزه نفوذ منطقه ای خود کند. (ادعا) در چنین زمینه‌ای، تنش با مسکو یک بازی پیچیده دیپلماتیک را آشکار می‌کند و تهران را به مانور ماهرانه از منظر دیپلماتیک سوق می‌دهد. در حالی که ایران به دنبال استفاده از موقعیت بین المللی برای دستیابی به دستاوردهای دیپلماتیک با غرب و احتمالاً مذاکرات مربوط به برنامه هسته ای خود است، در مدیریت روابط خود با روسیه با چالش هایی مواجه است.
