فرصت‌ها و تهدیداتی که بازنشستگان با آن مواجه می‌شوند

خبرنگار رسانه سجاد تبریزی نوشت: بازنشستگی و مسائل مربوط به آن از مهم ترین دغدغه های بسیاری از کشورهاست که تغییر در آن می تواند باعث سقوط یا تشکیل دولت شود. در کشور ما این موضوع اهمیت چندانی ندارد و دلایل متعددی را می توان برای این وضعیت برشمرد که از آن جمله می توان به فعالیت اکثر بازنشستگان در سمت های قبلی حتی به صورت غیرقانونی، پایین بودن بهره وری کارمندان و کارگران در طول مدت خدمت و… اشاره کرد. مهمتر از همه، فرهنگ کار کردن تا لحظه مرگ.

با این حال، به خصوص در بخش خصوصی که بهره وری بسیار بالاتر از بخش دولتی است، کارمندان و کارگران ممکن است هر روز به پایان خدمت فکر کنند، به خصوص زمانی که به پایان دوره خدمت خود نزدیک می شوند. اما آیا بازنشستگی پایان یک دوره سخت کوشی و غوطه ور شدن در آرامش است؟ ظاهرا جواب در اکثر موارد حداقل در کشور ما منفی است.

عبدالرضا حافظی، دکترای توسعه سرمایه انسانی، حدود دو دهه پیش برنامه بازنشستگی بازنشستگان صنعت فولاد را طراحی و اجرا کرد، برنامه ای که متأسفانه به جایی نرسید، اما به نتایج بسیار خوبی رسید.

بازنشسته آینه ای از قدرت هاست

آنچه نیروی انسانی را برای کار بهتر و بیشتر برمی انگیزد، چشم انداز آینده است. دکتر عبدالرضا حافظی بنیانگذار الگوی محیط کار ایده آل می گوید: در حوزه سرمایه انسانی معتقدیم که بازنشستگان آینده کامل نیروهای موجود هستند. قوا نگاه می کنند که شرکت با بازنشستگان چگونه رفتار می کند و چه اتفاقی برای آنها می افتد و بعد با خود می گویند آینده ما هم همینطور خواهد بود. اگر تصویر خوب باشد، انگیزه عمل پیدا می کنند.

وی توضیح می دهد: با این چشم انداز طرحی را با صندوق بازنشستگی مستحکم پیشنهاد، طراحی و اجرا کردیم. مدیرعامل صندوق بازنشستگی فولاد حق از این ایده خوشش آمد و دست به کار شد. صندوق مذکور در آن دوره 80 هزار بازنشسته داشت که عموماً جوان بودند، زیرا بازنشستگان فولاد به دلیل سختی و زیان ده بودن شغلشان قبل از 40 سالگی بازنشسته می شوند.

برای کسانی که دو سال با بازنشستگی فاصله داشتند، تیمی را طراحی کردیم که شامل پزشک، روانپزشک، متخصص تغذیه و متخصص مدیریت و کارآفرینی بود. به صورت گروهی وارد شرکت ها شدیم و برنامه ها را اجرا کردیم.

انسان تمام دوران جوانی خود را در یک سازمان گذرانده است، در جوانی به سازمان پیوسته و در طول زندگی تمام سلامتی خود را صرف کار در آن کرده است.

بسیاری از این افراد مشاغلی داشتند که بعداً سلامت خود را از دست دادند. بعضی ها می گفتند ما بزرگ شدن بچه هایمان را ندیدیم و بعضی ها می گفتند مشکلات خانوادگی دارند، چون رابطه شان با همسرشان خیلی ضعیف بود. سازمان برای این افراد در زمان بازنشستگی چه کاری باید انجام دهد؟

دکتر حافظی ادامه می دهد: سازمان از منظر مدیریت منابع انسانی با خروج نیروهای سابق و جایگزینی نیروهای جوان مخالفتی ندارد، زیرا انرژی و کارایی آنها کاهش یافته و انتظارات آنها افزایش یافته است. اما از نظر سرمایه انسانی، ما معتقدیم که اینها بهترین افرادی هستند که می توان در سازمان و پرورش نسل های جدید از آنها استفاده کرد.

آماده شدن برای بازنشستگی

قبل از شروع دوره بازنشستگی لازم است کارکنان برای این دوره آمادگی داشته باشند. دکتر حافظی توضیح می دهد: آمادگی روحی و روانی فرد برای دوران بازنشستگی مهم است.

سی سال از صبح تا پاسی از شب طبق برنامه مشخصی زندگی کردند و حالا همه یکباره بازنشسته می شوند و از فردای آن روز برنامه سی ساله از بین می رود. این تکان دهنده است. وقتی یک بازنشسته صبح از خواب بیدار می شود، احساس می کند که هیچ هویتی ندارد. مشکل اصلی مسئله هویت است، پس باید ابتدا آمادگی ذهنی داشت.

دوم، ممکن است لازم باشد بازنشسته مهارت های جدیدی را بیاموزد، زیرا مهارت های موجود در محل کار ممکن است بعدا مفید نباشد. مثلاً فردی که متخصص کوره بلند است، با این تخصص خارج از محیط کار چه می تواند بکند؟ سوم، او ممکن است نیاز به برقراری تماس های جدید داشته باشد و این تماس ها می تواند به او کمک کند پس از بازنشستگی وارد گروه دیگری شود.

وی تایید می کند: البته به مردم توصیه می کنیم پس از بازنشستگی یک ماه یا چند ماه استراحت کوتاهی داشته باشند و به خود فرصت دهند تا از تنش هایی که وجود داشت دور شوند. شغل جدید نیز باید پاره وقت اما به صورت منظم باشد. در عین حال، بازنشسته می تواند یک پروژه تجاری کوچک و شخصی برای خود ایجاد کند و درآمد کمی از آن کسب کند.

این استاد مدیریت توسعه انسانی ادامه می دهد: چرا در ایران اصرار به درآمد داریم؟ زیرا پاداش، اضافه کار، سبد سهمیه، وام و مزایای کارمندان پس از بازنشستگی قطع می شود و اغلب با تاخیر و سختی حقوق دریافت می کنند. علاوه بر این، فرد بازنشسته احتمالاً دارای فرزندی است که نیاز به حمایت دارد، مثلاً به دانشگاه برود یا متاهل و دارای فرزند باشد.

فرصت و تهدید بازنشستگی

بازنشستگی می تواند شامل فرصت های زیادی برای نیمه دوم زندگی باشد. دکتر حافظی توضیح می دهد: ارتباط نزدیک با خانواده یکی از مهم ترین فرصت های بازنشستگی است و رابطه ای است که ممکن است به دلیل مشغله کاری مخدوش شود.

البته، در عین حال، این می تواند یک تهدید باشد، زیرا مستمری بگیر در طول روز از وضعیت خانه اطلاعی نداشت. او الان چه می بیند؟ مثلاً فرزندان او ساعت های زیادی را با تلفن می گذرانند یا دیر بیدار می شوند. او اصلا با این نوع زندگی آشنا نیست و با بچه ها مشکل خواهد داشت. او احساس می کند که وارد دنیای عجیبی شده است و چیزهایی را می بیند که تا به حال ندیده است.

وی اضافه می کند: در کشورهای پیشرفته باشگاه هایی برای بازنشستگان ایجاد می کنند که عموماً شامل رستوران، کتابخانه و زمین بازی است. آنها به آنها این فرصت را می دهند که کتاب بنویسند، فیلم بسازند، سخنرانی کنند یا کلاس آموزشی برگزار کنند. مهمتر از همه، آنها خدمات پزشکی رایگان به آنها ارائه می دهند.

وسواس های ذهنی

یکی از تغییراتی که بعد از بازنشستگی در فرد ظاهر می شود، وسواس فکری است. دکتر حافظی می گوید: یکی از اتفاقاتی که برای بازنشستگان می افتد، وسواس بیماری های جسمی است. از صبح تا شب سرمان شلوغ است و اگر مشکلی پیش بیاید به آن اهمیت نمی دهیم. بازنشسته از آن دسته افرادی است که صبح وقتی پایش درد می کند، فکر می کند حتما پایش بیکار است. مدام با خودش کلنجار می‌رود و با کوچک‌ترین چیزهایی که قبلاً وجود داشت اما برایش مهم نبود، اکنون در چشمانش است. البته در برخی موارد این وسواس در واقع به دلیل بیماری است، زیرا فرد قبل از آن فعال بوده و در دوران بازنشستگی به دلیل کم تحرکی وزنش افزایش می یابد، رژیم غذایی او تغییر می کند و در نهایت دچار مشکلات جسمی می شود. .

بنیانگذار الگوی محیط کار ایده آل تایید می کند: باید روزانه بازنشسته را مجبور به پیاده روی کرد. نکته دیگر اینکه با افزایش سن، بسیاری از افراد نوشیدن آب را فراموش می کنند و تعادل الکترولیت ها در بدن به هم می خورد.

نقش سازمان

بازنشستگی نه تنها با بیماری های جسمی همراه است، بلکه با مشکلات روانی نیز همراه است. دکتر الحافظی می گوید: بسیاری از بازنشستگان از مشکلات روحی و روانی رنج می برند و همانطور که اشاره کردیم هویت آنها مخدوش است. گفته می شود این سرهنگ بازنشسته خانواده خود را در جریان این موضوع قرار نداده است. از روزی که بازنشسته شد هر روز لباس نظامی می پوشید و تا ظهر از خانه بیرون می رفت، چون می خواست آبرو و خویشاوندی سابقش را حفظ کند.

بازنشستگی پایانی است که انسان را به انزوا، افسردگی، انزوا و در نهایت مرگ سوق می دهد. ما آماری از افرادی داریم که بازنشسته شدند و به سرعت جان باختند، زیرا استرس بیش از حدی بود که نمی‌توانستند تحمل کنند.

وی تاکید می کند: در ایران با توجه به اینکه دولت حمایت چندانی از بازنشستگان نمی کند، نقش تشکل ها در بهبود وضعیت معیشتی آنها حائز اهمیت است. ما همواره از سازمان ها می خواهیم که از بازنشستگان حمایت کنند و آمادگی های لازم را برای افراد قبل از بازنشستگی انجام دهند و به طور کلی شرایطی را برای زندگی خوب آنها فراهم کنند. ما از آنها می خواهیم که بازنشستگان را وارد شرکت کنند تا تجربیات خود را منتقل کنند و هویت، زندگی و درآمد داشته باشند.